ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ
ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1104b3–1105a16
(ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1103a14–1107a26: Η ἠθική αρετή) Πώς διαπιστώνεται η απόκτηση κάποιας αρετής; – Η αρετή βρίσκεται σε άμεση σχέση με την ευχαρίστηση ή τη δυσαρέσκεια που προκαλεί μια πράξηΜτφρ. Δ. Λυπουρλής. 2002. Αριστοτέλης. Ηθικά Νικομάχεια. Βιβλίο Β'. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος.
Σημάδι αποδεικτικό των έξεων πρέπει να θεωρούμε την ευχαρίστηση ή τη δυσαρέσκεια που συνοδεύει τις πράξεις μας. (5) Αυτό θα πει: Όποιος μένει μακριά από τις σωματικές ηδονές και αυτό του προκαλεί ευχαρίστηση, είναι άνθρωπος σώφρων· ακόλαστος είναι αυτός που το πράγμα αυτό τον δυσαρεστεί· επίσης: ο άνθρωποςπου στέκεται να αντιμετωπίσει όλα τα επικίνδυνα πράγματα και αυτό του προκαλεί ευχαρίστηση ή, έστω, δεν τον δυσαρεστεί, είναι ανδρείος· δειλός είναι αυτός που το πράγμα αυτό τον δυσαρεστεί. Και όλα αυτά γιατί η ηθική αρετή σχετίζεται στην πραγματικότητα με την ευχαρίστηση και με τη δυσαρέσκεια: η ευχαρίστηση μας εξωθεί να κάνουμε ευτελή πράγματα, (10) η δυσαρέσκεια μας κρατάει μακριά από τα όμορφα πράγματα. Γι' αυτό και είναι ανάγκη ―όπως το λέει ο Πλάτωνας― να έχει πάρει κανείς ήδη από μικρός εκείνη την αγωγή που θα τον κάνει να ευχαριστιέται και να δυσαρεστείται με αυτά που πρέπει· αυτή είναι η σωστή παιδεία.
Έπειτα, αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι αρετές έχουν σχέση με τις πράξεις και με τα πάθη και ότι κάθε πάθοςκαι κάθε πράξη συνοδεύεται από ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια, (15) να άλλος ένας λόγος, σκέφτομαι, να πούμε ότι η αρετή βρίσκεται σε σχέση με την ευχαρίστηση και με τη δυσαρέσκεια. Το πράγμα γίνεται φανερό και από τις τιμωρίες, που γίνονται μέσω αυτών· οι τιμωρίες είναι, πράγματι, ένα είδος θεραπείας, και οι θεραπείες γίνονται, φυσικά, με τα αντίθετα.
Επίσης, όπως είπαμε και πριν από λίγο, ο ιδιαίτερος χαρακτήρας κάθε ψυχικής έξης σχετίζεται με το (και προσδιορίζεται από το) είδος των πραγμάτων από τα οποία αυτή γίνεται χειρότερη ή καλύτερη (20) ― η ποιότητα των ανθρώπων ευτελίζεται ανάλογα με τη στάση τους απέναντι στα ευχάριστα και στα δυσάρεστα πράγματα, ανάλογα δηλαδή με το κυνήγι και την αποφυγή αυτών που δεν πρέπει, τη στιγμή που δεν πρέπει, με τον τρόπο που δεν πρέπει ― και όσα άλλα λέμε σ' αυτού του είδους τις περιπτώσεις. Αυτός είναι και ο λόγος που κάποιοι ορίζουν τις αρετές ως καταστάσεις απάθειας, κατά κάποιο τρόπο, και γαλήνιας αταραξίας· (25) δεν τα λένε όμως σωστά, γιατί έτσι μιλούν απλά και γενικότροπα και δεν λένε «με ποιον τρόπο πρέπει», «με ποιον τρόπο δεν πρέπει», «πότε» και όσα άλλα λέμε σχετικά. Μένει λοιπόν ως θεμελιώδης πρόταση ότι αυτού του είδους η αρετή έχει τη δύναμη να πράττει το καλύτερο σε σχέση με τα ευχάριστα και τα δυσάρεστα, ενώ η κακία (εν σχέσει με τα ίδια αυτά πράγματα) πράττει τα αντίθετα.
Μπορεί όμως, θαρρώ, και με τα εξής ακόμη επιχειρήματα να γίνει φανερό ότι η αρετή και η κακία έχουν σχέση με τα ίδια πράγματα. (30) Τρία είναι τα πράγματα που επιδιώκουμε, τρία και αυτά που κοιτάζουμε να αποφεύγουμε: το ωραίο, το συμφέρον, το ευχάριστο, κι από την άλλη τα αντίθετα τους: το άσχημο, το επιζήμιο, το δυσάρεστο· σε όλα αυτά ο αγαθός άνθρωπος πετυχαίνει το σωστό, ενώ ο κακός αποτυχαίνει. Ιδίως σε ό,τι αφορά στην ευχαρίστηση. (35) Αυτή υπάρχει σε όλα τα ζώα· όπου υπάρχει διαδικασία επιλογής και προτίμησης, η ευχαρίστηση είναι το απαραίτητο παρακολούθημα· [1105a] ακόμη και το ωραίο και το συμφέρον έχουν την όψη του ευχάριστου. Συνυπάρχει, επίσης, μαζί μας από τη νηπιακή μας ηλικία· γιαυτό και είναι δύσκολο να διώξουμε από μέσα μας αυτό το πάθος, από το οποίο έχει διαποτισθεί η ζωή μας. Και τις πράξεις μας, άλλωστε, τις μετρούμε, άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο, με μέτρο το ευχάριστο και το δυσάρεστο. (5) Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο όλη μας η φιλοσοφική έρευνα δεν μπορεί παρά να είναι γι' αυτά, αφού δεν είναι καθόλου μικρή η σημασία που έχει για τις πράξεις μας το να αισθανόμαστε σωστά ή λανθασμένα τη χαρά και τη λύπη.
Και για να χρησιμοποιήσουμε τον λόγο του Ηράκλειτου, είναι δυσκολότερο να παλέψεις με την ηδονή παρά με το θυμό, η επιστήμη όμως και η αρετή έχουν πάντοτε να κάνουν με το δυσκολότερο, γιατί τότε το καλό γίνεται καλύτερο. (10) Και γι' αυτόν επομένως το λόγο όλη η συζήτηση για την αρετή και για την πολιτική τέχνη είναι συζήτηση για το ευχάριστο και για το δυσάρεστο, αφού αυτός που ξέρει να χειρίζεται σωστά το ευχάριστο και το δυσάρεστο θα γίνει καλός, ενώ αυτός που τα χειρίζεται άσχημα θα γίνει κακός.
Για το ότι λοιπόν η αρετή σχετίζεται με το ευχάριστο και με το δυσάρεστο· για το ότι οι πράξεις που τη γεννούν είναι επίσης αυτές που την αυξάνουν (15) αλλά και την καταστρέφουν (αν γίνονται με διαφορετικό τρόπο)· για το ότι, τέλος, η αρετή πραγματώνεται με πράξεις σαν αυτές από τις οποίες προήλθε, ας θεωρηθούν αρκετά όσα είπαμε.
ΠΥΓΗ
ΠΥΛΗ
Έπειτα, αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι αρετές έχουν σχέση με τις πράξεις και με τα πάθη και ότι κάθε πάθοςκαι κάθε πράξη συνοδεύεται από ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια, (15) να άλλος ένας λόγος, σκέφτομαι, να πούμε ότι η αρετή βρίσκεται σε σχέση με την ευχαρίστηση και με τη δυσαρέσκεια. Το πράγμα γίνεται φανερό και από τις τιμωρίες, που γίνονται μέσω αυτών· οι τιμωρίες είναι, πράγματι, ένα είδος θεραπείας, και οι θεραπείες γίνονται, φυσικά, με τα αντίθετα.
Επίσης, όπως είπαμε και πριν από λίγο, ο ιδιαίτερος χαρακτήρας κάθε ψυχικής έξης σχετίζεται με το (και προσδιορίζεται από το) είδος των πραγμάτων από τα οποία αυτή γίνεται χειρότερη ή καλύτερη (20) ― η ποιότητα των ανθρώπων ευτελίζεται ανάλογα με τη στάση τους απέναντι στα ευχάριστα και στα δυσάρεστα πράγματα, ανάλογα δηλαδή με το κυνήγι και την αποφυγή αυτών που δεν πρέπει, τη στιγμή που δεν πρέπει, με τον τρόπο που δεν πρέπει ― και όσα άλλα λέμε σ' αυτού του είδους τις περιπτώσεις. Αυτός είναι και ο λόγος που κάποιοι ορίζουν τις αρετές ως καταστάσεις απάθειας, κατά κάποιο τρόπο, και γαλήνιας αταραξίας· (25) δεν τα λένε όμως σωστά, γιατί έτσι μιλούν απλά και γενικότροπα και δεν λένε «με ποιον τρόπο πρέπει», «με ποιον τρόπο δεν πρέπει», «πότε» και όσα άλλα λέμε σχετικά. Μένει λοιπόν ως θεμελιώδης πρόταση ότι αυτού του είδους η αρετή έχει τη δύναμη να πράττει το καλύτερο σε σχέση με τα ευχάριστα και τα δυσάρεστα, ενώ η κακία (εν σχέσει με τα ίδια αυτά πράγματα) πράττει τα αντίθετα.
Μπορεί όμως, θαρρώ, και με τα εξής ακόμη επιχειρήματα να γίνει φανερό ότι η αρετή και η κακία έχουν σχέση με τα ίδια πράγματα. (30) Τρία είναι τα πράγματα που επιδιώκουμε, τρία και αυτά που κοιτάζουμε να αποφεύγουμε: το ωραίο, το συμφέρον, το ευχάριστο, κι από την άλλη τα αντίθετα τους: το άσχημο, το επιζήμιο, το δυσάρεστο· σε όλα αυτά ο αγαθός άνθρωπος πετυχαίνει το σωστό, ενώ ο κακός αποτυχαίνει. Ιδίως σε ό,τι αφορά στην ευχαρίστηση. (35) Αυτή υπάρχει σε όλα τα ζώα· όπου υπάρχει διαδικασία επιλογής και προτίμησης, η ευχαρίστηση είναι το απαραίτητο παρακολούθημα· [1105a] ακόμη και το ωραίο και το συμφέρον έχουν την όψη του ευχάριστου. Συνυπάρχει, επίσης, μαζί μας από τη νηπιακή μας ηλικία· γιαυτό και είναι δύσκολο να διώξουμε από μέσα μας αυτό το πάθος, από το οποίο έχει διαποτισθεί η ζωή μας. Και τις πράξεις μας, άλλωστε, τις μετρούμε, άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο, με μέτρο το ευχάριστο και το δυσάρεστο. (5) Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο όλη μας η φιλοσοφική έρευνα δεν μπορεί παρά να είναι γι' αυτά, αφού δεν είναι καθόλου μικρή η σημασία που έχει για τις πράξεις μας το να αισθανόμαστε σωστά ή λανθασμένα τη χαρά και τη λύπη.
Και για να χρησιμοποιήσουμε τον λόγο του Ηράκλειτου, είναι δυσκολότερο να παλέψεις με την ηδονή παρά με το θυμό, η επιστήμη όμως και η αρετή έχουν πάντοτε να κάνουν με το δυσκολότερο, γιατί τότε το καλό γίνεται καλύτερο. (10) Και γι' αυτόν επομένως το λόγο όλη η συζήτηση για την αρετή και για την πολιτική τέχνη είναι συζήτηση για το ευχάριστο και για το δυσάρεστο, αφού αυτός που ξέρει να χειρίζεται σωστά το ευχάριστο και το δυσάρεστο θα γίνει καλός, ενώ αυτός που τα χειρίζεται άσχημα θα γίνει κακός.
Για το ότι λοιπόν η αρετή σχετίζεται με το ευχάριστο και με το δυσάρεστο· για το ότι οι πράξεις που τη γεννούν είναι επίσης αυτές που την αυξάνουν (15) αλλά και την καταστρέφουν (αν γίνονται με διαφορετικό τρόπο)· για το ότι, τέλος, η αρετή πραγματώνεται με πράξεις σαν αυτές από τις οποίες προήλθε, ας θεωρηθούν αρκετά όσα είπαμε.
ΠΥΓΗ
ΠΥΛΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου