ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ
ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1158a1–1159b24
(ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1155a3–1159b24: Τα είδη της φιλίας) Φιλίες που στηρίζονται στην ισότητα και φιλίες που στηρίζονται σε σχέσεις υπεροχής
Μτφρ. Β. Μοσκόβης. 1993. Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια. Ι–ΙΙ. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Ανάμεσα στους στρυφνούς και γέρους αναπτύσσεται φιλία, τόσο πιο σπάνια, όσον είναι πιο στρυφνοί κι όσο τους ευχαριστεί λιγότερο η συναναστροφή με τους συνανθρώπους των. Επειδή οι φιλικές διαθέσεις κι η κοινωνικότητα είναι, όπως φαίνεται, ιδιαίτερα κατάλληλα για την διατήρηση και σύναψη φιλικών σχέσεων. (5) Γι' αυτό οι νέοι γίνονται γρήγορα φίλοι, όχι όμως κι οι γέροι. Γιατί κανένας δεν κάμνει σύνδεσμο μ' εκείνους κοντά στους οποίους δεν βρίσκει απόλαυση. Κάτι όμοιο συμβαίνει και με τους στριφνούς. (Αλλά τέτοιοι άνθρωποι είναι δυνατό να επιθυμούν το αγαθό και να έρχονται βοηθοί σε μιαν ανάγκη), πραγματικοί όμως φίλοι δεν μπορούν να είναι, ένεκα του ότι δεν έρχονται σ' επικοινωνία μεταξύ τους και δεν βρίσκουν ευχαρίστηση ο ένας κοντά στον άλλο, (10) πράγμα που είναι ένα από τα κυριότερα στοιχεία της φιλίας.
Φίλος με την έννοια της αληθινής φιλίας δε μπορεί να είναι κανείς με πολλούς ανθρώπους, όπως δεν μπορεί αν είναι ερωτευμένος με πολλά πρόσωπα συγχρόνως. Γιατί η πραγματική φιλία μοιάζει με την υπερβολή, και η υπερβολή όταν πρόκειται για αγάπη, στρέφεται, από τη φύση της σ' ένα ορισμένο πρόσωπο. Και φυσικά, δεν είναι δυνατό, ν' αρέσουν πολλοί στο μεγαλύτερο βαθμό στο ίδιο πρόσωπο. (15) Εκτός απ' αυτά πρέπει ν' αποκτήσει κανείς με μακροχρόνια επικοινωνία σχετική πείρα (για το χαρακτήρα τους), πράγμα πάρα πολύ δύσκολο. Είναι ενδεχόμενο, όταν πρόκειται για συμφέρον και ευχαρίστηση ν' αρέσει κάποιος σε πολλούς, γιατί υπάρχουν σε πολλούς τέτοιοι, γιατί είναι πολλοί οι τέτοιοι, κι η (αμοιβαία) παροχή υπηρεσιών χρειάζεται λίγο χρόνο.
Από τα δύο αυτά είδη των φιλικών σχέσεων, εκείνη που μοιάζει με την αληθινή φιλία είναι εκείνη που στηρίζεται στην απόλαυση, όταν οι δυο φίλοι συμπεριφέρονται μεταξύ τους με τον ίδιο τρόπο, ή όταν ο ένας βρίσκει ευχαρίστηση στον άλλον ή τα ίδια πράγματα. (20) Τέτοια είναι η φιλία των νέων, επειδή σ' αυτούς επικρατεί περισσότερο η ιδεαλιστική πλευρά, ενώ εκείνη η φιλία που βασίζεται στο συμφέρον θυμίζει καπηλεία. Επίσης οι ευνοούμενοι της τύχης δεν αναζητούν φίλους, που θα τους ήταν χρήσιμοι, αλλά ευχάριστοι. Αυτοί επιθυμούν να συζούν με άλλους, αλλά ό,τι είναι οδυνηρό, το υποφέρει κανείς λίγο μονάχα καιρό, αλλά όχι παντοτινά, ούτε ακόμη το ίδιο το αγαθό, στην περίπτωση που του προκαλεί λύπη. (25) Γι' αυτό οι ευνοούμενοι της τύχης (οι μακάριοι) ζητούν φίλους ευχάριστους. Ενδέχεται αυτοί να είναι ενάρετοι άνθρωποι και αυτοί καθ' εαυτοί και για τους τυχερούς φίλους των, οπότε βρίσκονται συνενωμένες όλες οι ιδιότητες, που έχουμε την απαίτηση να συγκεντρώνουν οι φίλοι μας.
Και οι άρχοντες, φαίνεται ότι έχουν ανάγκη από φίλους δυο ειδών. Άλλοι είναι χρήσιμοι σ' αυτούς, άλλοι ευχάριστοι. Αλλά και τα δύο αυτά προτερήματα δεν είναι συνενωμένα στο ένα και το αυτό πρόσωπο. (30) Δεν ζητούν δηλ. ούτε ευχάριστους ανθρώπους που να είναι συγχρόνως και χρήσιμοι, ούτε χρήσιμους (για ηθικά ωραίους σκοπούς). Αλλ' εκείνοι που αγαπούν την απόλαυση ζητάνε ανθρώπους πνευματώδεις και ευφυολόγους, κι άλλοι πάρα πολύ ικανά άτομα για να εκτελούν τις διαταγές τους. Αυτά όμως δεν βρίσκονται πάρα πολύ συνδυασμένα σ' ένα και το αυτό πρόσωπο. Προηγουμένως είπαμε ότι ο πραγματικά ενάρετος άνθρωπος είναι χρήσιμος και ευχάριστος συγχρόνως. Αλλά ο τέτοιος δεν συνάπτει φιλικούς δεσμούς μ' εκείνον που είναι κοινωνικά ανώτερός του αν υπερέχει και στην αρετή. (35) Άλλως το πρόσωπο υψηλής καταγωγής δε θα είναι όμοιό του, εφόσον θα βρίσκεται σε κατώτερο ηθικό επίπεδο. Πάντως τέτοιοι άνθρωποι είναι σπάνιοι.
[1158b] Οι φιλίες για τις οποίες μιλήσαμε στηρίζονται στην ισότητα.Γιατί σχετικά μ' αυτές τις φιλίες κατά τα δυο μέρη συγχρόνως παρέχουν και ποθούν ή ανταλλάσσουν το ένα αντί του άλλου π.χ. αντί ωφέλειας απόλαυση. Το ότι οι τέτοιας λογής φιλίες είναι λιγότερο γνήσιες και μικρότερης διάρκειας, το έχουμε ήδη πει. (5) Σχετικά με την ομοιότητα και την ανομοιότητα, φαίνονται ότι είναι κατά την ίδια σχέση φιλικές και συγχρόνως ότι δεν είναι τέτοιες. Όμοιες με την βασιζόμενη πάνω στην αρετή φιλία, φαίνονται φιλικές (αφού η μια παρέχει απόλαυση, η άλλη ωφέλεια ό,τι δηλ. προσφέρει και εκείνη), εφόσον όμως η τελευταία συμβαίνει να είναι αδιάβλητη και μόνιμη, ενώ εκείνες μεταβάλλονται γρήγορα (10) και διαφέρουν σε πολλά σημεία, δεν φαίνονται πραγματικές φιλίες επειδή είναι ανόμοιες με την φιλία, που βασίζεται στην αρετή.
Όμως υπάρχει κι άλλο είδος φιλίας, σχετικά με την οποία υπάρχει σχέση υπεροχής, καθώς είναι η φιλία του πατέρα προς το γυιο, του ηλικιωμένου προς τους νεώτερους, του συζύγου για την σύζυγο, του άρχοντος προς τους αρχομένους. Οι τέτοιες φιλίες διαφέρουν η μια από την άλλη. (15) Η φιλία των γονιών για τα παιδιά είναι διαφορετική από τη φιλία των αρχόντων προς τους αρχομένους, μα κι η φιλία του πατέρα προς το γυιο δεν είναι όμοια με τη φιλία του γυιου προς τον πατέρα, ούτε η φιλία του συζύγου στη σύζυγο είναι όμοια με την της συζύγου στο σύζυγο.
Το καθένα απ' αυτά τα πρόσωπα έχει δική του αρετή, και ιδιότυπο δράση. Τα κίνητρα των κλίσεών των είναι διαφορετικά, και γι' αυτό η αγάπη (φίλησις) και η φιλία διαφέρουν κάθε φορά μεταξύ των, (20) ώστε δεν ανταποδίδονται από τα δυο μέρη τα ίσα, κι ούτε πρέπει να το απαιτεί κανείς αυτό. Όταν τα παιδιά αποδίδουν ό,τι πρέπει στους γονιούς κι οι γονιοί ό,τι πρέπει στα παιδιά τους, τότε η φιλία ανάμεσά τους θα είναι μόνιμη και σεμνή.
Σ' όλες αυτές τις φιλίες που βασίζονται στην υπεροχή, (25) ο καλύτερος αγαπιέται μάλλον παρά αγαπά. Γιατί, όταν και τα δυο μέρη αγαπιούνται σύμφωνα με την αξία τους, γεννιέται κάποια ισότητα, που θεωρείται χαρακτηριστικό γνώρισμα κάθε φιλίας.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι η ισότητα δεν παρουσιάζει στη φιλία τα ίδια γνωρίσματα όπως στη δικαιοσύνη. (30) Σχετικά με το δίκαιο, το κύριο σημείο είναι η στηριζόμενη στην αξία αναλογία και κατά δεύτερο λόγο η αναλογία που βασίζεται στην ποσότητα. Αντίθετα στη φιλία παίζει πιο βασικό ρόλο η αναλογία, που στηρίζεται στην ποσότητα και κατά δεύτερο λόγο αυτή που βασίζεται στην αξία. Αυτό το βλέπει κανείς καθαρά όταν ανάμεσα στα διάφορα πρόσωπα, υπάρχει σχετικά με την αρετή, την κακία, την ευμάρεια, ή κάτι άλλο, μεγάλη απόσταση. Τότε ο ένας δεν είναι φίλος του άλλου, ούτε και το επιδιώκει. (35) Πολύ πιο καθαρά βλέπει κανείς κάτι τέτοιο, όσον αφορά τους θεούς που υπερέχουν τόσο πολύ σχετικά με όλα τα αγαθά.
[1159a] Αυτό είναι φανερό και όσον αφορά τους βασιλιάδες, γιατί ούτε αυτών έχουν την αξίωση να είναι οι πολύ κατώτεροί τους, ούτε εκείνοι που δεν έχουν καμιάν αξία να γίνουν φίλοι των άριστων και πάρα πολύ σοφών.
Ακριβής ορισμός ως ποιο σημείο μπορεί να απλωθεί η φιλία ανάμεσα σε άτομα άνισης κοινωνικής κατάστασης δεν υπάρχει, γιατί κι αν ακόμη λείψουν πολλές σχετικές συνθήκες, η φιλία υπάρχει ακόμη πάντοτε. (5) Όταν όμως είναι μεγάλη η απόσταση, όπως ανάμεσα στο Θεό, είναι αδύνατη η φιλία. Έτσι γεννιέται η απορία, αν οι φίλοι επιθυμούν για τους φίλους των τα υπέρτατα αγαθά, π.χ. να γίνουν θεοί. Μα τότε δεν θα υπάρχουν πια φίλοι, ούτε τα αγαθά της φιλίας, αφού το αγαθό είναι οι φίλοι. Κι αν σωστά λένε ότι ο φίλος αγαπά το αγαθό για χάρη του ίδιου του φίλου του, (10) ο φίλος πρέπει να παραμένει όπως είναι. Τότε μονάχα ο φίλος θα επιθυμεί για τον φίλο του τα υπέρτατα αγαθά, όταν τον θεωρεί άνθρωπο. Αλλά κι αυτό όχι για όλους, γιατί ο καθένας επιθυμεί για τον εαυτό του τα αγαθά.
Φαίνεται ότι πολλοί θέλουν περισσότερο ν' αγαπιούνται παρά ν' αγαπούν (γι' αυτό οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν τους κόλακες, γιατί ο κόλακας είναι φίλος κατώτερος (15) ή προσποιείται ότι είναι τέτοιος και ότι προτιμά ν' αγαπά παρά ν' αγαπιέται). Το ν' αγαπιέται κανείς φαίνεται κοντά στο να τιμιέται, πράγμα που πολλοί το ποθούν. Φαίνεται όμως ότι δεν αγαπούν τις τιμές αυτές καθ' εαυτές, αλλά στην τύχη. Πραγματικά οι πολλοί χαίρονται για την τιμή που τους προσφέρουν οι άρχοντες έχοντας κάποια ελπίδα (20) (ότι θ' αποκτήσουν απ' αυτούς εκείνο που τους χρειάζεται: Να απολαμβάνουν δηλ. την τιμή σαν εγγύηση μελλοντικής ευεργεσίας). Όσοι ζητούν τιμές από ηθικούς και σοφούς ανθρώπους επιθυμούν να δυναμώσουν τη γνώμη που έχουν για τον εαυτό τους, και χαίρονται γιατί είναι ενάρετοι, επειδή πιστεύουν στη γνώμη εκείνων που το παραδέχονται. (25) Ακόμη χαίρονται επειδή αγαπιούνται γι' αυτό μονάχα. Για τούτο φαίνεται προτιμώτερο να τιμιέται κανείς και ότι η φιλία είναι ποθητή για τον εαυτό της. Άλλωστε φαίνεται πως η φύση της είναι περισσότερο φτιαγμένη για ν' αγαπά παρά για ν' αγαπιέται. Αυτό δείχνουν οι μητέρες, που βρίσκουν τη χαρά τους στο ν' αγαπούν. Μερικές απ' αυτές αφήνουν τα παιδιά τους να ανατρέφονται από άλλους και τα περιβάλλουν με συνειδητή αγάπη, (30) χωρίς ν' απαιτούν αμοιβαιότητα, γιατί δεν είναι δυνατά και τα δύο αυτά πράγματα. Θεωρούν τον εαυτό τους ικανοποιημένο, όταν βλέπουν τα παιδιά των ευτυχισμένα, και τ' αγαπούν κι όταν ακόμη αυτά από άγνοια δεν ανταποδίδουν ό,τι ανήκει στη μάνα.
Επειδή η φιλία συνίσταται περισσότερο στο ν' αγαπά κάποιος κι επαινούνται όσοι αγαπούν τους φίλους των, φαίνεται ότι αρετή των φίλων είναι η αγάπη. (35) Γι' αυτό εκείνοι που αγαπούν για την αξία είναι φίλοι σίγουροι κι η φιλία τους ακλόνητη. [1159b] Έτσι μπορεί να συμβεί, ώστε να συνδέονται με τους δεσμούς της φιλίας πρόσωπα άνισης κοινωνικής κατάστασης, επειδή μπορεί να δημιουργηθεί ανάμεσά τους ισότητα. Αλλά ισότητα και ομοιότητα είναι φιλία και προπαντός ομοιότητα, όταν πρόκειται για θέματα σχετικά με την αρετή. Και αφού οι ενάρετοι είναι αυτοί καθ' εαυτούς σταθεροί, είναι και μεταξύ τους τέτοιοι, (5) και δεν έχουν ανάγκη του κακού, ούτε το εξυπηρετούν και, για να πούμε έτσι, εμποδίζουν τους άλλους να το διαπράττουν. Πραγματικά η αρετή έγκειται στο να αποφεύγει κάποιος το κακό και να μην επιτρέπει ούτε στους φίλους του να το εκτελούν. Αντίθετα οι κακοί δεν είναι σταθεροί, γιατί δεν είναι ούτε με τον εαυτό τους όμοιοι και γίνονται φίλοι για λίγο καιρό, (10) επειδή ο ένας βρίσκει ηδονή στην κακία του άλλου. Πολύν χρόνο διαρκεί η φιλία εκείνων που είναι χρήσιμοι ο ένας στον άλλο και ευχάριστοι, εφόσον δηλ. προσφέρει ο ένας στον άλλον ωφέλεια και απόλαυση.
Φαίνεται πως η φιλία που βασίζεται στο συμφέρον γεννιέται από τις αντιθέσεις, όπως και η φιλία ανάμεσα στους πλούσιους και φτωχούς, αγράμματους και μορφωμένους. Γιατί ο καθένας επιθυμεί εκείνο που του λείπει, και προσφέρει κάτι διαφορετικό από εκείνο που έχει. (15) Στην κατηγορία αυτή μπορούμε να κατατάξουμε τον εραστή και τον ερωμένο, τον ωραίο και τον άσχημο. Γι' αυτό φαίνονται και οι εραστές γελοίοι κάποτε, εφόσον έχουν την απαίτηση ν' αγαπιούνται, όπως αγαπούν οι ίδιοι. Ίσως αυτό μπορεί να το απαιτήσει κανείς, αν είναι άξιος να τον ερωτευθεί κάποιος, αν όμως στερείται τέτοια χαρίσματα, γίνεται γελοίος. Ίσως να μην έλκονται τα αντίθετα (20) παρά μονάχα από την τύχη, και η επιθυμία να τα παρατείνει να φθάνουν στη μεσότητα. Το αγαθό, π.χ. δεν συνίσταται στο ξερό να γίνει υγρό, αλλά στο να πετύχει μια μέση κατάσταση, το ίδιο ισχύει και σχετικά με το ζεστό και για όλα τα άλλα. Όμως ας αφήσουμε αυτές τις σκέψεις (γιατί είναι μάλλον ξένες με το θέμα που εξετάζουμε τώρα).
ΠΥΓΗ
ΠΥΛΗ
Φίλος με την έννοια της αληθινής φιλίας δε μπορεί να είναι κανείς με πολλούς ανθρώπους, όπως δεν μπορεί αν είναι ερωτευμένος με πολλά πρόσωπα συγχρόνως. Γιατί η πραγματική φιλία μοιάζει με την υπερβολή, και η υπερβολή όταν πρόκειται για αγάπη, στρέφεται, από τη φύση της σ' ένα ορισμένο πρόσωπο. Και φυσικά, δεν είναι δυνατό, ν' αρέσουν πολλοί στο μεγαλύτερο βαθμό στο ίδιο πρόσωπο. (15) Εκτός απ' αυτά πρέπει ν' αποκτήσει κανείς με μακροχρόνια επικοινωνία σχετική πείρα (για το χαρακτήρα τους), πράγμα πάρα πολύ δύσκολο. Είναι ενδεχόμενο, όταν πρόκειται για συμφέρον και ευχαρίστηση ν' αρέσει κάποιος σε πολλούς, γιατί υπάρχουν σε πολλούς τέτοιοι, γιατί είναι πολλοί οι τέτοιοι, κι η (αμοιβαία) παροχή υπηρεσιών χρειάζεται λίγο χρόνο.
Από τα δύο αυτά είδη των φιλικών σχέσεων, εκείνη που μοιάζει με την αληθινή φιλία είναι εκείνη που στηρίζεται στην απόλαυση, όταν οι δυο φίλοι συμπεριφέρονται μεταξύ τους με τον ίδιο τρόπο, ή όταν ο ένας βρίσκει ευχαρίστηση στον άλλον ή τα ίδια πράγματα. (20) Τέτοια είναι η φιλία των νέων, επειδή σ' αυτούς επικρατεί περισσότερο η ιδεαλιστική πλευρά, ενώ εκείνη η φιλία που βασίζεται στο συμφέρον θυμίζει καπηλεία. Επίσης οι ευνοούμενοι της τύχης δεν αναζητούν φίλους, που θα τους ήταν χρήσιμοι, αλλά ευχάριστοι. Αυτοί επιθυμούν να συζούν με άλλους, αλλά ό,τι είναι οδυνηρό, το υποφέρει κανείς λίγο μονάχα καιρό, αλλά όχι παντοτινά, ούτε ακόμη το ίδιο το αγαθό, στην περίπτωση που του προκαλεί λύπη. (25) Γι' αυτό οι ευνοούμενοι της τύχης (οι μακάριοι) ζητούν φίλους ευχάριστους. Ενδέχεται αυτοί να είναι ενάρετοι άνθρωποι και αυτοί καθ' εαυτοί και για τους τυχερούς φίλους των, οπότε βρίσκονται συνενωμένες όλες οι ιδιότητες, που έχουμε την απαίτηση να συγκεντρώνουν οι φίλοι μας.
Και οι άρχοντες, φαίνεται ότι έχουν ανάγκη από φίλους δυο ειδών. Άλλοι είναι χρήσιμοι σ' αυτούς, άλλοι ευχάριστοι. Αλλά και τα δύο αυτά προτερήματα δεν είναι συνενωμένα στο ένα και το αυτό πρόσωπο. (30) Δεν ζητούν δηλ. ούτε ευχάριστους ανθρώπους που να είναι συγχρόνως και χρήσιμοι, ούτε χρήσιμους (για ηθικά ωραίους σκοπούς). Αλλ' εκείνοι που αγαπούν την απόλαυση ζητάνε ανθρώπους πνευματώδεις και ευφυολόγους, κι άλλοι πάρα πολύ ικανά άτομα για να εκτελούν τις διαταγές τους. Αυτά όμως δεν βρίσκονται πάρα πολύ συνδυασμένα σ' ένα και το αυτό πρόσωπο. Προηγουμένως είπαμε ότι ο πραγματικά ενάρετος άνθρωπος είναι χρήσιμος και ευχάριστος συγχρόνως. Αλλά ο τέτοιος δεν συνάπτει φιλικούς δεσμούς μ' εκείνον που είναι κοινωνικά ανώτερός του αν υπερέχει και στην αρετή. (35) Άλλως το πρόσωπο υψηλής καταγωγής δε θα είναι όμοιό του, εφόσον θα βρίσκεται σε κατώτερο ηθικό επίπεδο. Πάντως τέτοιοι άνθρωποι είναι σπάνιοι.
[1158b] Οι φιλίες για τις οποίες μιλήσαμε στηρίζονται στην ισότητα.Γιατί σχετικά μ' αυτές τις φιλίες κατά τα δυο μέρη συγχρόνως παρέχουν και ποθούν ή ανταλλάσσουν το ένα αντί του άλλου π.χ. αντί ωφέλειας απόλαυση. Το ότι οι τέτοιας λογής φιλίες είναι λιγότερο γνήσιες και μικρότερης διάρκειας, το έχουμε ήδη πει. (5) Σχετικά με την ομοιότητα και την ανομοιότητα, φαίνονται ότι είναι κατά την ίδια σχέση φιλικές και συγχρόνως ότι δεν είναι τέτοιες. Όμοιες με την βασιζόμενη πάνω στην αρετή φιλία, φαίνονται φιλικές (αφού η μια παρέχει απόλαυση, η άλλη ωφέλεια ό,τι δηλ. προσφέρει και εκείνη), εφόσον όμως η τελευταία συμβαίνει να είναι αδιάβλητη και μόνιμη, ενώ εκείνες μεταβάλλονται γρήγορα (10) και διαφέρουν σε πολλά σημεία, δεν φαίνονται πραγματικές φιλίες επειδή είναι ανόμοιες με την φιλία, που βασίζεται στην αρετή.
Όμως υπάρχει κι άλλο είδος φιλίας, σχετικά με την οποία υπάρχει σχέση υπεροχής, καθώς είναι η φιλία του πατέρα προς το γυιο, του ηλικιωμένου προς τους νεώτερους, του συζύγου για την σύζυγο, του άρχοντος προς τους αρχομένους. Οι τέτοιες φιλίες διαφέρουν η μια από την άλλη. (15) Η φιλία των γονιών για τα παιδιά είναι διαφορετική από τη φιλία των αρχόντων προς τους αρχομένους, μα κι η φιλία του πατέρα προς το γυιο δεν είναι όμοια με τη φιλία του γυιου προς τον πατέρα, ούτε η φιλία του συζύγου στη σύζυγο είναι όμοια με την της συζύγου στο σύζυγο.
Το καθένα απ' αυτά τα πρόσωπα έχει δική του αρετή, και ιδιότυπο δράση. Τα κίνητρα των κλίσεών των είναι διαφορετικά, και γι' αυτό η αγάπη (φίλησις) και η φιλία διαφέρουν κάθε φορά μεταξύ των, (20) ώστε δεν ανταποδίδονται από τα δυο μέρη τα ίσα, κι ούτε πρέπει να το απαιτεί κανείς αυτό. Όταν τα παιδιά αποδίδουν ό,τι πρέπει στους γονιούς κι οι γονιοί ό,τι πρέπει στα παιδιά τους, τότε η φιλία ανάμεσά τους θα είναι μόνιμη και σεμνή.
Σ' όλες αυτές τις φιλίες που βασίζονται στην υπεροχή, (25) ο καλύτερος αγαπιέται μάλλον παρά αγαπά. Γιατί, όταν και τα δυο μέρη αγαπιούνται σύμφωνα με την αξία τους, γεννιέται κάποια ισότητα, που θεωρείται χαρακτηριστικό γνώρισμα κάθε φιλίας.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι η ισότητα δεν παρουσιάζει στη φιλία τα ίδια γνωρίσματα όπως στη δικαιοσύνη. (30) Σχετικά με το δίκαιο, το κύριο σημείο είναι η στηριζόμενη στην αξία αναλογία και κατά δεύτερο λόγο η αναλογία που βασίζεται στην ποσότητα. Αντίθετα στη φιλία παίζει πιο βασικό ρόλο η αναλογία, που στηρίζεται στην ποσότητα και κατά δεύτερο λόγο αυτή που βασίζεται στην αξία. Αυτό το βλέπει κανείς καθαρά όταν ανάμεσα στα διάφορα πρόσωπα, υπάρχει σχετικά με την αρετή, την κακία, την ευμάρεια, ή κάτι άλλο, μεγάλη απόσταση. Τότε ο ένας δεν είναι φίλος του άλλου, ούτε και το επιδιώκει. (35) Πολύ πιο καθαρά βλέπει κανείς κάτι τέτοιο, όσον αφορά τους θεούς που υπερέχουν τόσο πολύ σχετικά με όλα τα αγαθά.
[1159a] Αυτό είναι φανερό και όσον αφορά τους βασιλιάδες, γιατί ούτε αυτών έχουν την αξίωση να είναι οι πολύ κατώτεροί τους, ούτε εκείνοι που δεν έχουν καμιάν αξία να γίνουν φίλοι των άριστων και πάρα πολύ σοφών.
Ακριβής ορισμός ως ποιο σημείο μπορεί να απλωθεί η φιλία ανάμεσα σε άτομα άνισης κοινωνικής κατάστασης δεν υπάρχει, γιατί κι αν ακόμη λείψουν πολλές σχετικές συνθήκες, η φιλία υπάρχει ακόμη πάντοτε. (5) Όταν όμως είναι μεγάλη η απόσταση, όπως ανάμεσα στο Θεό, είναι αδύνατη η φιλία. Έτσι γεννιέται η απορία, αν οι φίλοι επιθυμούν για τους φίλους των τα υπέρτατα αγαθά, π.χ. να γίνουν θεοί. Μα τότε δεν θα υπάρχουν πια φίλοι, ούτε τα αγαθά της φιλίας, αφού το αγαθό είναι οι φίλοι. Κι αν σωστά λένε ότι ο φίλος αγαπά το αγαθό για χάρη του ίδιου του φίλου του, (10) ο φίλος πρέπει να παραμένει όπως είναι. Τότε μονάχα ο φίλος θα επιθυμεί για τον φίλο του τα υπέρτατα αγαθά, όταν τον θεωρεί άνθρωπο. Αλλά κι αυτό όχι για όλους, γιατί ο καθένας επιθυμεί για τον εαυτό του τα αγαθά.
Φαίνεται ότι πολλοί θέλουν περισσότερο ν' αγαπιούνται παρά ν' αγαπούν (γι' αυτό οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν τους κόλακες, γιατί ο κόλακας είναι φίλος κατώτερος (15) ή προσποιείται ότι είναι τέτοιος και ότι προτιμά ν' αγαπά παρά ν' αγαπιέται). Το ν' αγαπιέται κανείς φαίνεται κοντά στο να τιμιέται, πράγμα που πολλοί το ποθούν. Φαίνεται όμως ότι δεν αγαπούν τις τιμές αυτές καθ' εαυτές, αλλά στην τύχη. Πραγματικά οι πολλοί χαίρονται για την τιμή που τους προσφέρουν οι άρχοντες έχοντας κάποια ελπίδα (20) (ότι θ' αποκτήσουν απ' αυτούς εκείνο που τους χρειάζεται: Να απολαμβάνουν δηλ. την τιμή σαν εγγύηση μελλοντικής ευεργεσίας). Όσοι ζητούν τιμές από ηθικούς και σοφούς ανθρώπους επιθυμούν να δυναμώσουν τη γνώμη που έχουν για τον εαυτό τους, και χαίρονται γιατί είναι ενάρετοι, επειδή πιστεύουν στη γνώμη εκείνων που το παραδέχονται. (25) Ακόμη χαίρονται επειδή αγαπιούνται γι' αυτό μονάχα. Για τούτο φαίνεται προτιμώτερο να τιμιέται κανείς και ότι η φιλία είναι ποθητή για τον εαυτό της. Άλλωστε φαίνεται πως η φύση της είναι περισσότερο φτιαγμένη για ν' αγαπά παρά για ν' αγαπιέται. Αυτό δείχνουν οι μητέρες, που βρίσκουν τη χαρά τους στο ν' αγαπούν. Μερικές απ' αυτές αφήνουν τα παιδιά τους να ανατρέφονται από άλλους και τα περιβάλλουν με συνειδητή αγάπη, (30) χωρίς ν' απαιτούν αμοιβαιότητα, γιατί δεν είναι δυνατά και τα δύο αυτά πράγματα. Θεωρούν τον εαυτό τους ικανοποιημένο, όταν βλέπουν τα παιδιά των ευτυχισμένα, και τ' αγαπούν κι όταν ακόμη αυτά από άγνοια δεν ανταποδίδουν ό,τι ανήκει στη μάνα.
Επειδή η φιλία συνίσταται περισσότερο στο ν' αγαπά κάποιος κι επαινούνται όσοι αγαπούν τους φίλους των, φαίνεται ότι αρετή των φίλων είναι η αγάπη. (35) Γι' αυτό εκείνοι που αγαπούν για την αξία είναι φίλοι σίγουροι κι η φιλία τους ακλόνητη. [1159b] Έτσι μπορεί να συμβεί, ώστε να συνδέονται με τους δεσμούς της φιλίας πρόσωπα άνισης κοινωνικής κατάστασης, επειδή μπορεί να δημιουργηθεί ανάμεσά τους ισότητα. Αλλά ισότητα και ομοιότητα είναι φιλία και προπαντός ομοιότητα, όταν πρόκειται για θέματα σχετικά με την αρετή. Και αφού οι ενάρετοι είναι αυτοί καθ' εαυτούς σταθεροί, είναι και μεταξύ τους τέτοιοι, (5) και δεν έχουν ανάγκη του κακού, ούτε το εξυπηρετούν και, για να πούμε έτσι, εμποδίζουν τους άλλους να το διαπράττουν. Πραγματικά η αρετή έγκειται στο να αποφεύγει κάποιος το κακό και να μην επιτρέπει ούτε στους φίλους του να το εκτελούν. Αντίθετα οι κακοί δεν είναι σταθεροί, γιατί δεν είναι ούτε με τον εαυτό τους όμοιοι και γίνονται φίλοι για λίγο καιρό, (10) επειδή ο ένας βρίσκει ηδονή στην κακία του άλλου. Πολύν χρόνο διαρκεί η φιλία εκείνων που είναι χρήσιμοι ο ένας στον άλλο και ευχάριστοι, εφόσον δηλ. προσφέρει ο ένας στον άλλον ωφέλεια και απόλαυση.
Φαίνεται πως η φιλία που βασίζεται στο συμφέρον γεννιέται από τις αντιθέσεις, όπως και η φιλία ανάμεσα στους πλούσιους και φτωχούς, αγράμματους και μορφωμένους. Γιατί ο καθένας επιθυμεί εκείνο που του λείπει, και προσφέρει κάτι διαφορετικό από εκείνο που έχει. (15) Στην κατηγορία αυτή μπορούμε να κατατάξουμε τον εραστή και τον ερωμένο, τον ωραίο και τον άσχημο. Γι' αυτό φαίνονται και οι εραστές γελοίοι κάποτε, εφόσον έχουν την απαίτηση ν' αγαπιούνται, όπως αγαπούν οι ίδιοι. Ίσως αυτό μπορεί να το απαιτήσει κανείς, αν είναι άξιος να τον ερωτευθεί κάποιος, αν όμως στερείται τέτοια χαρίσματα, γίνεται γελοίος. Ίσως να μην έλκονται τα αντίθετα (20) παρά μονάχα από την τύχη, και η επιθυμία να τα παρατείνει να φθάνουν στη μεσότητα. Το αγαθό, π.χ. δεν συνίσταται στο ξερό να γίνει υγρό, αλλά στο να πετύχει μια μέση κατάσταση, το ίδιο ισχύει και σχετικά με το ζεστό και για όλα τα άλλα. Όμως ας αφήσουμε αυτές τις σκέψεις (γιατί είναι μάλλον ξένες με το θέμα που εξετάζουμε τώρα).
ΠΥΓΗ
ΠΥΛΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου