ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗ

Αυτό σημαίνει την παρατήρηση του περιεχομένου του εσωτερικού μας κόσμου από μια αντιληπτική θέση έξω από τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας. Να τα παρατηρούμε όλα αυτά σαν να είναι αντικείμενα που εμφανίζονται μπροστά στο μάτι της αντίληψής μας. Δεν αρκεί να συγκεντρωθούμε μέσα μας, αλλά απαιτείται να μην απορροφηθεί η συνειδητότητά μας από τις παρατηρούμενες δραστηριότητες. Αυτή είναι η θέση του παρατηρητή. Ο παρατηρητής δεν είναι κάποια σκέψη, ούτε το εγώ που συναρμολογείται από τις διάφορες σκέψεις μας, αλλά η καθαρή επίγνωση. Δεν είναι κάτι που το παρατηρούμε, αλλά κάτι το οποίο είμαστε.

Η απουσία της ταύτισης με τα στοιχεία του εσωτερικού μας κόσμου επιτρέπει να τα αξιολογήσουμε με ένα πιο ολοκληρωμένο τρόπο. Βλέπουμε τον εαυτό μας και την ζωή μας, χωρίς τα φίλτρα π.χ. των συναισθημάτων μας, αντιλαμβανόμενοι ξεκάθαρα τους μέχρι τώρα αθέατους μηχανισμούς της ζωής μας και τα πραγματικά μας κίνητρα.

Φανταστείτε κάποιον άνθρωπο ο οποίος φοβάται. Ο φόβος είναι ένα φίλτρο με το οποίο "χρωματίζει" την ζωή. Ακριβώς λόγω του φόβου του φαντάζεται ότι ο κόσμος στον οποίο ζει είναι πιο επικίνδυνος από ότι είναι στην πραγματικότητα. Λαμβάνει τότε μέτρα προφύλαξης απέναντι σε ανύπαρκτους κινδύνους, σπαταλώντας χρόνο, ενέργεια, αποφεύγοντας ανθρώπους, αποφεύγοντας την ζωή, χάνοντας ευκαιρίες και βασανίζοντας τον εαυτό του.

Αν τοποθετηθεί στην θέση του παρατηρητή θα "δει" τον φόβο, όπως βλέπει ένα εξωτερικό αντικείμενο, χωρίς να ταυτίζεται μαζί του. Μέσα του θα υπάρχει κάτι που αισθάνεται φόβο, αυτός όμως θα είναι έξω από αυτό το κάτι και ως μη εγώ θα παρατηρεί το φοβισμένο εγώ του. Τότε σε μια αναλαμπή έμπνευσης θα διακρίνει τους μηχανισμούς του φόβου του και θα εξηγηθεί η συμπεριφορά του στην ζωή. Αυτό θα το επιτύχει επειδή ακριβώς έπαψε να ταυτίζεται με τα συναισθήματά του και τα παρατήρησε σαν να ανήκουν σε κάποιον άλλο. Η εξήγηση αυτή δεν θα είναι ένα διανοητικό ψυχαναλυτικό συμπέρασμα αλλά ένα συνολικό συνειδησιακό άλμα.

Ένα άλλο παράδειγμα θα ήταν η εθνική, η πολιτική και η θρησκευτική μας τοποθέτηση. Αυτά είναι πολύ ισχυρά φίλτρα τα οποία κατευθύνουν την συμπεριφορά και τα αισθήματά μας απέναντι σε ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων, με τέτοιο τρόπο ώστε να χάνουμε την επαφή με την πραγματικότητα. Η κατάσταση της διαλογιστικής συνειδητότητας επιτρέπει την αποταύτισή μας και την άμεση βίωση της αλήθειας για την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Δεν έχει πλέον καμία σημασία τι κάνουν οι "εχθροί" της πατρίδας μας και ποιος έχει το "δίκιο" με το μέρος του, αλλά ουσιώδες είναι το γεγονός ότι κατηγοριοποιούμε ανθρώπους βάσει της εθνικότητάς τους και αλλάζουμε προς το χειρότερο τα αισθήματά μας.

Όσο βρισκόμαστε παγιδευμένοι στην δίνη των προκαταλήψεών μας ζούμε σε έναν φανταστικό κόσμο, όπως σε ένα παραμύθι το οποίο τα παιδιά το βιώνουν σαν πραγματικότητα. Υψούμενοι πάνω από το επίπεδο των συμβάντων μέσα μας και αποκτώντας την αντικειμενική συνείδηση του εαυτού μας, τότε συνεκτιμούμε ψύχραιμα το δικό μας περιεχόμενο με την πραγματική κατάσταση. Βλέπουμε ότι ο αλλοεθνής δεν είναι απειλητικά διαφορετικός από εμάς, αλλά είναι οι προκαταλήψεις μας που τον παρουσιάζουν έτσι. Βλέπουμε την προκατάληψή μας γιατί δεν έχουμε απορροφηθεί, δηλαδή υπνωτιστεί από αυτήν.

Είναι σχεδόν απίστευτη η ευκολία με την οποία τότε αναγνωρίζουμε τα διάφορα πρότυπα συμπεριφοράς που έχουμε μέσα μας και με πόση διαύγεια και απλότητα ερμηνεύουμε την σημασία των γεγονότων της ζωής μας, καθώς και τα κίνητρα των δικών μας αποφάσεων!

Η είσοδός μας σε αυτού του είδους διαλογιστική κατάσταση απαιτεί να δίνουμε την συνειδητή προσοχή μας, στο εξωτερικό γεγονός και στην δική μας αντίδραση, την στιγμή που συμβαίνουν. Να αισθανόμαστε τον εσωτερικό μας κόσμο, όχι σαν κάτι που το ζούμε συμμετέχοντας σε αυτό, αλλά σαν κάτι που το παρατηρούμε με απάθεια.

Νομίζω επίσης ότι για την επίτευξη αυτής της ουδετερότητας χρειάζεται να εισέλθουμε στην κατάσταση της εσωτερικής σιωπής, ταυτόχρονα με την εσωτερική και εξωτερική παρατήρηση. Τότε διακόπτεται ο συνεχής "σχολιασμός" και η "επιδιόρθωση" από τον νου μας των γεγονότων και του εαυτού μας, επιτυγχάνοντας έτσι την αποταύτισή μας από αυτά. Δεν είναι κάτι που χρειάζεται να ερμηνευτεί διανοητικά, αλλά είναι μια κατάσταση που πρέπει να την ζήσουμε.

Η υπνωτιστική γοητεία που ασκεί ο εσωτερικός κόσμος είναι που μάς εμποδίζει και μάς πείθει να μην θελήσουμε να μπούμε στην θέση του παρατηρητή, δηλαδή να μην θελήσουμε την ελευθερία μας. Προσέξτε την λογική του παραλόγου. Αν γίνω ο παρατηρητής δεν θα με ενδιαφέρει πλέον η γυναίκα που έχω ερωτευτεί, συνεπώς δεν θα την πολιορκώ και έτσι θα χάσω την όποια, έστω μακρινή πιθανότητα να την αποκτήσω. Ο συλλογισμός αυτός είναι παράλογος γιατί αν κάποιος άνθρωπος πάψει να με ενδιαφέρει, τι σημασία έχει με ποιον άλλον θα δημιουργήσει σχέση; Και όμως αυτός είναι ο μηχανισμός της εξάρτησής μας. Ένας παράλογος φόβος. Ο φόβος της ελευθερίας.

Η γέννηση μέσα μας της θέσης του παρατηρητή παρεμποδίζεται από μηχανισμούς ταύτισης με τα αισθήματά μας, με ανθρώπους, με "απόψεις", με φιλοδοξίες, με τρόπους ζωής, με ανασφάλειες και άλλα πολλά. Έχουν δίκιο αυτοί που λένε ότι πρέπει να αποβάλλουμε τα πάθη και τις προκαταλήψεις μας. Το πάθος είναι κάτι από το οποίο φοβόμαστε να απελευθερωθούμε.

Η πνευματική μας εξέλιξη εξαρτάται από το που γέρνει η ζυγαριά. Ο διαλογισμός είναι εφικτός μόνο όταν δεν φοβόμαστε την απεξάρτηση από τον εαυτό μας. Αν πιστεύουμε ότι κάτι έχουμε να κερδίσουμε από την σκλαβιά μας, τότε είναι μάταιη η ενασχόλησή μας με αυτά τα πράγματα. Κάποτε όμως ο πόνος και η αίσθηση της ματαιότητας ίσως μας αφυπνίσουν.

Συνοψίζοντας λοιπόν την παρουσίαση του θέματος, μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι αυτό που βαφτίσαμε ως αντικειμενική συνειδητότητα ή θέση του παρατηρητή, είναι μια μορφή συνειδητότητας, το αμέσως επόμενο στάδιο από την συνήθη συνείδηση της εγρήγορσης. Είναι ένας συνδυασμός αυτοπαρατήρησης, παρατήρησης των εξωτερικών γεγονότων, εσωτερικής σιωπής (ή ελεγχόμενης σκέψης, ανάλογα με τις απαιτήσεις της στιγμής) και αποταύτισης από τον εσωτερικό μας κόσμο, ο οποίος καθίσταται για μας αντικειμενικός όπως περίπου και τα εξωτερικά αντικείμενα. Το μέσα και το έξω το βλέπουμε από μια άλλη "θέση" και όχι από την οπτική γωνία του εγώ. Βλέπουμε το σύνολο χωρίς να υπερτονίζουμε κάποιο στοιχείο του, δηλαδή το εγώ μας, όπως κάναμε πρώτα.

Αυτό μας δίνει την δυνατότητα να συνεκτιμούμε την φύση τόσο των εσωτερικών καταστάσεων όσο και των εξωτερικών, των προσωπικών μας και αυτών των συνανθρώπων μας, χωρίς να μεροληπτούμε τοποθετούμενοι αποκλειστικά στην δική μας οπτική γωνία. Ο κύκλος της αντίληψής μας υπερβαίνει το άτομό μας και συμπεριλαμβάνει όλο και περισσότερα στοιχεία, έτσι ώστε η εικόνα να καθίσταται πληρέστερη.

Δεν κοιτάμε πλέον μόνο το ατομικό μας συμφέρον, αλλά το γενικό καλό. Δεν τονίζουμε μόνο αυτό που είναι μπροστά μας, αλλά λαμβάνουμε υπ' όψη και παράγοντες που πρώτα θεωρούσαμε άσχετους. Η βροχή δεν είναι για μας ένα δυσάρεστο φαινόμενο που μας χαλάει την εκδρομή του Σαββατοκύριακου, αλλά επίσης ένα γεγονός ωφέλιμο στην ισορροπία της φύσης.

Για να οδηγηθούμε σε τέτοια συμπεράσματα και συναισθήματα σημαίνει ότι έχουμε υπερβεί τα στενά όρια του ατόμου μας. Εμείς δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου αλλά ένας παράγοντας ανάμεσα σε πολλούς άλλους, που απαρτίζουμε όλοι μαζί κάποιο ευρύτερο σύνολο.

Τελειώνοντας θέλω να τονίσω ότι αυτή η κατάσταση δεν είναι ένα συμπέρασμα, προϊόν φιλοσοφικού ή επιστημονικού στοχασμού, αλλά μια κατάσταση της αντίληψής μας. Γινόμαστε ικανοί να έχουμε ευρεία επίγνωση (κυριολεκτικά, όχι διανοητικά), χωρίς το εγώ μας να είναι στο κέντρο και να βλέπει ότι του συμφέρει. Δεν πρόκειται για άλλη θεώρηση των πραγμάτων, για άλλη φιλοσοφία, αλλά για διαφορετική κατάσταση συνειδητότητας, για διαφορετική αίσθηση και δεν απομένει παρά να αρχίσουμε να ασκούμαστε για την επίτευξή της.

2/4/2005