Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ Η "ΠΟΣΟΤΗΤΑ" ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΜΑΣ

Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ Η "ΠΟΣΟΤΗΤΑ" ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΜΑΣ

Παρακολουθώ τα τελευταία χρόνια μια αγωνιώδη προσπάθεια που γίνεται από την πολιτεία, την εκκλησία και διάφορους άλλους φορείς, για την διατήρηση και την αναβίωση εθίμων και παραδόσεων. Φαντάζομαι ότι κάτι τέτοιο γινόταν ανέκαθεν. Ας εξετάσουμε όμως τι είναι η λεγόμενη παράδοση, είτε η κοινωνική μέσω των εθίμων και των ιδεών, είτε η θρησκευτική. Ακόμα ας δούμε και την προσωπική μας παράδοση, αν μπορούμε να ονομάσουμε έτσι τις συνήθειες και τις δραστηριότητες του δικού μας παρελθόντος.

Τι είναι η παράδοση; Παράδοση είναι η διαιώνιση καταστάσεων του παρελθόντος, οι οποίες είναι πλέον νεκρές. Κάτι το οποίο συνέβαινε στο παρελθόν, χρήσιμο ή επιζήμιο για εκείνη την περίοδο, που τώρα δεν έχει πλέον λόγο ύπαρξης. Εμείς όμως από κεκτημένη ταχύτητα, είτε για άλλους λόγους, δεν θέλουμε να απαγκιστρωθούμε από αυτό. Φανταστείτε όλα εκείνα τα πράγματα που κάναμε όταν φοιτούσαμε στο δημοτικό σχολείο. Μας χρησίμευαν τότε. Μαθαίναμε ανάγνωση, γραφή, πράγματα χρήσιμα, ίσως όμως και άλλα πράγματα άχρηστα, ακόμα και επιζήμια. Όταν όμως ενηλικιωθούμε δεν έχουμε κανένα λόγω να συνεχίσουμε να πηγαίνουμε στο δημοτικό. Ό,τι είχε να μας δώσει μας το έδωσε και πρέπει να συνεχίσουμε την ζωή μας κάνοντας κάτι άλλο. Εργασία, οικογένεια, οτιδήποτε. Αν όμως εμείς συνεχίσουμε την φοίτησή μας στο δημοτικό σχολείο, τότε το έχουμε μετατρέψει σε παράδοση. Όταν είμαστε παιδιά είναι μια χρήσιμη και ζωντανή διαδικασία, δεν είναι παράδοση, είναι ανάγκη, όταν όμως ενηλικιωθούμε είναι κάτι το νεκρό που το συντηρούμε με την δική μας προσπάθεια, χωρίς να το απαιτούν οι συνθήκες.

Κακώς πιστεύουμε ότι η παράδοση είναι αναγκαία. Ήταν ίσως απαραίτητη στο παρελθόν. Τότε όμως δεν θα την ονομάζαμε παράδοση αλλά άμεση και ζωντανή ανάγκη. Παράδοση είναι μια μουμιοποίηση του παρελθόντος. Είναι μια "φωτογραφία" που παίρνει η κοινωνία μα, σε κάποια φάση της ιστορίας της, και για λόγους που θα δούμε αργότερα προσπαθεί να διαιωνίσει τις τότε συνθήκες. Είναι μια προσπάθεια σταματήματος της προόδου. Παράδοση είναι η συντήρηση καταστάσεων του παρελθόντος, χωρίς λόγο ύπαρξης στο παρόν. Είναι ένα "μουσείο". Η πραγματική ζωή όμως δεν διαδραματίζεται μέσα στα μουσεία.

Υπάρχουν αναλογίες και σε προσωπικό επίπεδο. Το να παίζω με τις κούκλες σε ηλικία πέντε ετών είναι κάτι το χρήσιμο και πολύ δημιουργικό. Αν όμως το συνεχίσω στα τριάντα μου, τότε είναι κάτι το νοσηρό. Έχει μετατραπεί τρόπον τινά σε παράδοση. Είναι σύμπτωμα κάποιας δυσκολίας στην ενηλικίωσή μου. Είναι τα λεγόμενα "κολλήματα".

Μια παρεξήγηση που αιωρείται στην ατμόσφαιρα είναι ότι αν απορρίψουμε την παράδοση δείχνουμε ασέβεια προς το παρελθόν μας. Αυτό όμως χρειάζεται κάποιες εξηγήσεις. Αν κάποιος μου προτείνει να ξαναφοιτήσω στο δημοτικό σχολείο ασφαλώς θα απορρίψω την πρότασή του. Σημαίνει όμως ότι δεν σέβομαι την πρωτοβάθμια εκπαίδευση γενικώς; Σημαίνει ότι δεν σέβομαι την ανάγνωση, την γραφή και την αριθμητική, που έμαθα στο δημοτικό; Όχι βέβαια. Αυτά τα σέβομαι και τα χρησιμοποιώ συνεχώς στην ζωή μου. Όμως είναι χάσιμο χρόνου να πάω για δεύτερη φορά στο δημοτικό. Ό,τι έμαθα στο δημοτικό μου είναι χρήσιμο, όμως το ίδιο το δημοτικό ως διαδικασία μου είναι πλέον άχρηστο. Παράδοση λοιπόν είναι η συντήρηση επ' άπειρον, των άχρηστων για το σήμερα διαδικασιών του παρελθόντος.

Τι θα συμβεί σε μένα προσωπικά αν διατηρώ όλες τις συνήθειες του παρελθόντος μου; Αν συνεχίζω να στρώνω τραπέζι για δύο, την στιγμή που η γυναίκα μου με έχει εγκαταλείψει και ζω πλέον μόνος μου; Είναι σχιζοφρενικό. Αν στρώσω το τραπέζι μόνο για τον εαυτό μου, σημαίνει πως θα αποκοπώ από τις ρίζες μου και θα λησμονήσω το παρελθόν, ή απλώς ότι θα προσγειωθώ στην πραγματικότητα;

Αν απαλλαγούμε από όλα αυτά τα φορτία του παρελθόντος, από όλο αυτό το χάσιμο χρόνου και ενέργειας, τι θα απογίνουμε; Θα χάσουμε την ταυτότητά μας; Όχι. Απλώς θα γίνουμε ο εαυτός μας, διότι ακριβώς η μουμιοποίηση του παρελθόντος είναι που μας κάνει να χάνουμε την τωρινή μας ταυτότητα και σαν άτομα και σαν λαός. Αν διώξουμε τα φαντάσματα θα βρούμε τον σημερινό εαυτό μας, που είναι η πραγματική μας φύση. Αυτό σημαίνει ριζικές αλλαγές μέσα μας και στην ζωή μας γενικότερα. Θα βγούμε από τον προστατευμένο περίβολο του γνωστού και θα κινηθούμε στο άγνωστο, που όμως είναι ο ίδιος μας ο εαυτός και όχι η φυγή και ο ύπνος μέσω της παράδοσης.

Γιατί δεν θέλουμε να απαλλαγούμε από το βάρος των παραδόσεων; Σε προσωπικό επίπεδο ίσως είναι αυτό που είπαμε. Ο φόβος του αγνώστου, η ανασφάλεια των νέων εμπειριών και των αλλαγών στον εαυτό μας. Ο φόβος του τι θα δούμε μέσα μας, τι προσωπεία θα πέσουν, τι αλήθειες θα βγουν στην επιφάνεια. Προτιμούμε την συντήρηση της παλαιάς νεκρής κατάστασης, αντί να αντιμετωπίσουμε το νέο και ενδεχομένως την αλήθεια για το άτομό μας.

Φαίνεται όμως ότι υπάρχει ένας βαθμός υποκειμενικότητας. Αυτό που για τον έναν είναι παράδοση, για τον άλλον ίσως είναι μια ζωντανή και αναγκαία πραγματικότητα. Ας πάρουμε την θρησκεία. Για κάποιους ίσως είναι βάρος το να την ακολουθούν. Ίσως τους δεσμεύει με περιττούς τύπους και άκαμπτους κανόνες, χωρίς την βαθύτερη κατανόησή τους. Αυτοί πρέπει να απαλλαγούν από αυτήν. Άλλοι όμως λόγω της ιδιαίτερης ψυχοσύνθεσής τους, ίσως να αποδίδουν καλά σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Αυτοί λειτουργούν μέσα στις κατάλληλες γι αυτούς συνθήκες. Το λάθος που γίνεται εδώ είναι να προσπαθεί ο ένας να επιβάλλει τις προτιμήσεις του στον άλλον. Το τι είναι λοιπόν άχρηστη για μας παράδοση ή ζωντανή πραγματικότητα είναι κάτι το εντελώς προσωπικό. Εμείς θα το κρίνουμε, αλλά να θεωρήσουμε ότι ισχύει μόνο για το άτομό μας. Δεν πρέπει να το γενικεύσουμε και κυρίως δεν πρέπει να το επιβάλουμε στους άλλους.

Παράδοση λοιπόν σύμφωνα με την άποψή μου είναι η διαιώνιση του νεκρού για μας παρελθόντος, με τεχνητά μέσα και όχι από πραγματική ανάγκη. Η υιοθέτηση των παραδόσεων δημιουργεί μέσα μας έναν ψεύτικο εαυτό, ένα προσωπείο μεγαλείου, πίσω από το οποίο κρύβουμε την μίζερη εσωτερική μας πραγματικότητα. Έτσι όμως χάνουμε την δυνατότητα να την αλλάξουμε. Πως θα αλλάξουμε αυτό που δεν βλέπουμε; Έτσι εξηγείται η επιθετικότητα των οπαδών της παράδοσης, απέναντι σε αυτούς του την αρνούνται. Πάντοτε η παράδοση προσκολλάται στο πολιτικό κατεστημένο (ή τουλάχιστον το προσπαθεί), διότι έτσι έχει πρόσβαση σε υπάρχοντες μηχανισμούς καταστολής και προπαγάνδας, τους οποίους χρησιμοποιεί προς ίδιον όφελος. Αυτός που αρνείται την παράδοση αποτελεί μια απειλή για το προσωπείο μου. Είμαι ικανός να αντικρίσω την πραγματικότητά μου; Αν όχι τότε θα αγωνιστώ για την διατήρηση της παράδοσης, εξαλείφοντας αυτούς που την αρνούνται. Μπορεί να ξεγελούμε τους εαυτούς μας όσο θέλουμε. Μπορεί να ισχυριζόμαστε ότι η παράδοση είναι το στήριγμα του έθνους μας, στην πραγματικότητα όμως πίσω από αυτήν κρύβουμε εκείνες τις αδυναμίες του χαρακτήρα μας, τις οποίες δεν τολμούμε να αντικρίσουμε κατά πρόσωπο.

Η ανθρωπότητα ως συλλογική συνειδητότητα περνάει από διάφορες φάσεις. Στο παρελθόν υπήρχε ένα είδος μυθολογικής συνείδησης. Οι άνθρωποι αρέσκονταν στους μύθους και στις αναπαραστάσεις της πραγματικότητας μέσω συμβόλων, γιατί δεν μπορούσαν να κάνουν αλλιώς. Δεν διέθεταν ανεπτυγμένη την αφηρημένη σκέψη. Ας θυμηθούμε τις αρχαίες θρησκείες. Τώρα τα πράγματα αλλάζουν, γι αυτό αναπτύσσεται και η εμπειρική επιστήμη, ώστε το σύμβολο πλέον απομυθοποιείται. Η νοοτροπία τείνει προς την άμεση ενασχόληση με το αντικείμενο και όχι μέσω μύθων. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και σε κάθε άνθρωπο ατομικά. Στην παιδική ηλικία έχουμε τα παραμύθια και τα παιχνίδια. Με την ενηλικίωση τα παιχνίδια περιορίζονται και εμφανίζεται η άμεση ενασχόληση με την γυμνή πραγματικότητα. Δεν λειτουργούν πλέον οι προσωποποιήσεις. Αν η τρέχουσα συνειδητότητά μας εδράζεται στο μυθολογικό στάδιο, τότε ο αρχαίος τρόπος αντίληψης μας ταιριάζει. Για κάποιον άλλον όμως είναι προσωπική οπισθοδρόμηση. Δεν έχει κανένα νόημα να του επιβάλουμε το παλιό, γιατί αυτός έχει αλλάξει επίπεδο συνειδητότητας. Όπως μάταιο είναι αυτός να προσπαθήσει να πιέσει αυτούς που λειτουργούν με προσωποποιήσεις, να αντιμετωπίσουν την γυμνή (κατά την υποκειμενική του αίσθηση) πραγματικότητα, εξαναγκάζοντάς τους σε ένα απότομο συνειδησιακό άλμα ξένο προς την προσωπική τους πορεία. Θα αισθανθούν μετέωροι, χωρίς ρίζες. Όποιος έχει ανάγκη από ρίζες ας κρατήσει το παρελθόν, για τον εαυτό του όμως. Οι άλλοι δεν του φταίνε σε τίποτα. Όταν όμως στραφούμε προς τα μέσα, οι εξωτερικές ρίζες και το παρελθόν αντικαθίστανται από τον αυθεντικό μας εαυτό και αυτός γίνεται πλέον το στήριγμά μας. Η αλήθεια είναι ότι κάπου πρέπει να στηριζόμαστε. Το θέμα είναι που. Ίσως θα μπορούσαμε να κάνουμε την σκέψη ότι αν εγκαταλείψουμε την παράδοση, θα πρέπει να διαθέτουμε αρκετή "ποσότητα" εαυτού για να "πατήσουμε" πάνω του. Αν όμως δεν έχουμε καταφέρει να απελευθερώσουμε αυτή την αρκετή "ποσότητα" αυθεντικού εαυτού, τότε μάλλον θα μας είναι αναγκαίες οι παραδόσεις, τα έθνη, οι θρησκείες, οι ιδεολογίες και παντός είδους ταυτίσεις και εξιδανικεύσεις.

Η απαλλαγή από την παράδοση μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο μέσω μιας συνολικής ωρίμανσης της συνειδητότητάς μας. Όχι με την βία ή με την πειθώ, αλλά μόνο μέσω της βαθύτερης κατανόησης του φαινομένου, κυρίως μέσα μας. Όταν οι μύθοι απομυθοποιηθούν, όταν απελευθερωθούμε από διαδικασίες ταύτισης, τότε θα πάψουμε να έχουμε ανάγκη το προστατευτικό δεκανίκι της παράδοσης. Θα κινηθούμε μέσω του πραγματικού μας εαυτού, θα ζήσουμε την δική μας ζωή, χωρίς την ασυνείδητη μηχανικότητα των εθίμων και θα επικοινωνήσουμε με τον Θεό, χωρίς μεσάζοντες, που έχουν αναλάβει την σωτηρία της ψυχής μας εργολαβικά. Αυτή βέβαια είναι μια ανατρεπτική νοοτροπία, διότι που θα δεχθούμε να καταθέσουμε τον οβολό μας και την πίστη μας; Ποια σημαιούλα θα ανεμίσουμε και για ποιον πολιτικό ή θρησκευτικό ηγέτη θα θυσιαστούμε; Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το εκάστοτε κατεστημένο κόπτεται για τις παραδόσεις. Υπεύθυνοι όμως για το Πνεύμα μας είμαστε μόνο εμείς. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αφήσουμε να εισχωρήσουν μέσα μας τα ιδιοτελή συμφέροντα ορισμένων, που έχουν έντεχνα μεταμφιεστεί σε ιδεολογίες και ιδανικά. Ούτε βέβαια εμείς από την μεριά μας πρέπει να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να καταπιέζει τους άλλους, προκειμένου να υιοθετήσουν τις δικές μας προτιμήσεις, όποιες και αν είναι αυτές. Ο καθένας ας ζήσει την δική του ζωή, όχι την ζωή των άλλων και ας αναλάβει την ευθύνη και τις συνέπειες των επιλογών του.

Αν επιχειρήσουμε το δύσκολο εγχείρημα της αντικειμενικότητας, θα διαπιστώσουμε ότι η παράδοση είναι αναγκαία για πολλούς και αντιπροσωπεύει την τρέχουσα εξελικτική τους προσπάθεια. Είναι ένα στάδιο. Το ίδιο και η απελευθέρωση από την παράδοση, για όσους φυσικά την αισθάνονται σαν δεσμά και όχι σαν πραγματικό στήριγμα. Κάνοντας ένα βήμα εμπρός δεν μπορούμε πλέον να βασιζόμαστε πουθενά αλλού, παρά μόνο στον εσώτερο εαυτό μας, στο Πνεύμα. Αρκεί πάντοτε να προσέχουμε να μην αναπτύξουμε εκείνη την χαρακτηριστική αίσθηση αλαζονείας, η οποία σχεδόν πάντοτε προβάλει μέσα μας κάθε φορά που αλλάζουμε κατάσταση προς το καλύτερο. Αυτή είναι και η μεγάλη δοκιμασία. Να υπερβούμε την παράδοση και όμως να μην αισθανόμαστε ανώτεροι από αυτούς που ζουν ακόμα μέσα σε αυτήν. Ας μην ξεχνούμε ότι υπήρξαν και υπάρχουν άνθρωποι της παράδοσης, των θρησκειών, που έχουν κάνει θαύματα, ενώ εμείς ενδεχομένως να μην έχουμε κάνει στην ζωή μας τίποτα, γιατί έχουμε εγκλωβιστεί στην ψευδαίσθηση της ανωτερότητάς μας ζώντας τελικά μόνο με ιδέες.